Şevket Süreyya

Son Güncelleme 6 ay önce

Şevket Süreyya Türk Edebiyatı’nın ünlü düşünürü, yazarı, istisatçısı ve önemli bir kurcusudur. Şevket Süreyya Aydemir aynı zamanda Kadro Harekatinin önderlerinden biridir. Şevket Süreyya’nın ünlenmesini sağlayan en önemli yönü Türk tarihinde öenmli rol oynayan kişileri kaleme aldığı romanlardır.

Ailesi Bulgaristan göçmeni olan Şevket Süreyya, 1897’de Edirne’de doğdu. Kü­çük yaşlardan itabaren siyasetin içinde yer aldı ve on bir yaşında ittihat ve Terakkiye üye oldu. Lise yıllarında Turancılık düşüncesini savundu. Arkadaş­larının Sarıkamış’ta şehit olması üzerine gönüllü olarak Kafkasya Cephesi’ne gitti. Bu sıralarda Müfide Ferit’in Aydemir romanını okudu ve etkilendi.

Soyadı Kanunu çıktığında kendisine Aydemir’i soyadı olarak aldı. Edirne’nin Yunanlı­lar tarafından işgali esnasında yerel direniş cephesinde yer aldı. Azerbaycan’a öğretmen olarak gitti. Ermenilere karşı mücadele eden gönüllü birliği kurdu.

Bakü’deki Türkiye Komünist Fırkasının toplantılarına katıldı. Moskova’da ikti­sat ve Siyaset eğitimi aldı. 1923’te Türkiye’ye döndüğünde Aydınlık dergisinde sosyalist düşünceyi savunan yazılar yazdı. 1925’te yazdıklarından dolayı on yıl hapse mahkûm oldu. 1927’de genel afla çıktı. 1927’den sonra Kemalizm düşüncesi hayatına yön verdi. Atatürk ve ismet İnönü zamanında Ankara’da çeşitli okul ve kurumlarda çalıştı. 1976’da Ankara’da öldü.

• Atatürk, İsmet İnönü, Enver Paşa ve Menderes gibi tarihimize damga vur­muş önemli kişileri incelediği eserleriyle tanındı. Bu eserlerde kahramanla­rın hayatlarını ayrıntılı bir şekilde ele alırken I. Meşrutiyet’ten bulunduğu döneme kadar Türk toplumunda yaşanan değişimleri de işledi.

• Dönemin şartlarını ve fikir hayatını da içeren “Suyu Arayan Adam” adlı ese­rinde kendi hayatını anlattı.

• Anadolu köylüsünün bir aydın liderliğinde kalkınmasını “Toprak Uyanırsa” romanında işledi.

• inkılap ve Kadro makalesinde dönemiyle ilgili siyasi ve ekonomik yorumları yer alır.

• Atatürk’ün isteği üzerine 1928’de Yakup Kadri’yle Kadro dergisini kurdu.

Şevket Süreyya ve Öğretmenlik

Yunanlıların Edirne’yi işgal edişi, Aydemir’i yerel direniş hareketlerine katılmaya sevketmiştir. Azerbaycan hükümetinin öğretmen açığını kapatmak amacıyla İstanbul hükümetinden öğretmen talep etmesi üzerine Aydemir, 1919-1920 yıllarında Nuha(Şeki) kentinde öğretmenlik görevini idame eder. Kafkasya’nın çok kültürlü, etnikli yapısını tanıdıkça Turancılık fikirlerini sorgulamaya başlamıştır. Bu sıralarda katıldığı Doğu Halkları Kurultayı, onun komünizme olan ilgisini artırmış, bunun üzerine Batum’a gidip, Komünist Parti’ye üye olmuştur. Batum’da bir öğretmen arkadaşının kız kardeşi ile ömür boyu sürecek olan evliliklerine imzasını atacaktır.

Şevkat Süreyya ve Komünizm

Batum’dan sonra Moskova’ya giderek, Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi’ne kaydını yaptırmıştır. İktisadi ve Sosyal Bilimler Okulu’nda ekonomi eğitimini tamamladıktan sonra 1923 yılında Türkiye’ye dönmeye karar verir ve Türkiye’ye dönüşüyle yazı çalışmalarına başlar. Aydınlık dergisinde komünist fikirlerini içeren yazıları yayımlanır. 1924 yılında Sadrettin Celal Antel ile birlikte hazırlamış bulunduğu “Lenin ve Leninizm” isimli eser basıma sürülür.

1 Mayıs’ta üzerinde “Dünyanın Bütün İşçileri Birleşiniz” yazılı bir broşür dağıtması nedeniyle 1925 tevkifatı üzerine Aydınlık dergisi kapatılır ve Şevket Süreyya Aydemir de birçok ünlü komünistle beraber Ankara İstiklal Mahkemesi’nde yargılanarak 10 yıl hapse mahkum edilir. Hapisteyken, Muasır Türkiye’nin İktisadi İnkişaf İstikametleri isimli kitabını yazmış ve yayımlatmıştır. 29 Ekim 1927’de genel aftan yararlanarak bir buçuk senesini geçirdiği Afyon Cezaevi’nden ayrılır. Bu siyasi yaşanmışlıkların ardından Türkiye için ideal düşünce yapısının Kemalizm olduğunda karar kılmıştır.

Şevket Süreyya Aydemir ve Bürokratlık

1928 senesinde Ankara’da bürokrat olarak çalışmaya başlar ve eğitimci kimliğiyle 1951 yılına kadar pek çok devlet vazifelerini yerine getirir. Ankara Belediyesi İktisat Müdürlüğü, Yüksek Teknik Öğretim Umûm Müdür Yardımcılığı, Ankara Ticâret Mektebi Kurucu Müdürlüğü, İktisat Vekâleti Sanâyi Tetkik Heyeti Reisliği, Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Üyeliği görevlerini üstlenir.

Yakup Kadri Karaosmanoğlu ile birlikte Atatürk’ün ricası üzerine 1932 senesinde Kadro dergisini hazırlarlar. Dergi kapatılırken Ankara Ticaret Mektebi’nde müdürlük mertebesinde olan Aydemir, bu görevini 1936‘ya kadar devam ettirir. İktisat Bakanlığı’ndaki çalışmalarından ötürü İsmet Paşa’nın güvenini kazanır. Ancak bir dönem İsmail Hüsrev Tökin ile beraber hazırladıkları ekonomik kalkınma planı İsmet Paşa tarafından reddedilmiştir.

Şevket Süreyya ve Eserleri

Vekiller Heyeti’nin verdiği bir kararla 1951 yılında emekliye ayrılır ve kalan zamanını yazmaya harcar. Tek Adam eserinde Atatürk’ü, İkinci Adam eserindeyse İsmet İnönü’yü anlatır.  Menderes’in Dramı, Enver Paşa gibi biyografiler kaleme alır ve Suyu Arayan Adam otobiyografik denemesini yazar. Toprak Uyanırsa ve Kahramanlar Doğmalıydı adlı romanları da önemli eserlerindendir. 12 Mart Muhtırasının ardından yazılarını yayımlayan Yön dergisi kapatılınca Cumhuriyet gazetesine geçmiştir.