Laszlo Biro

Son Güncelleme 4 ay önce

Modern bilye uçlu tükenmez kalemin mucidi Lâszlo Biro 1899’da Macaristan, Budapeşte’de dünyaya gelmiştir. Budapeşte’de sanatla uğraşan Biro, tıp fakültesine okuma hakkı kazanmış ama okulu bitirememiştir. Bir müddet hipnoza ilgi duymuş sonra bir petrol şirketinde müşteri ilişkileri üzerine bir iş bularak burada çalışmaya başlamıştır.

Motor yarışçılığını denemiş ve bu iş bir sonraki buluşu için kendisine ilham vermiştir; yeni tip bir vites kolu. Ancak sonraki yıllardan günümüze kadar olan dönemde Lâszlo kullanışlı ilk tükenmez kalemin mucidi olarak o denli ün kazanmıştır ki çoğu kimse yukarıda saydığımız ilgi alanlarını, aynı zamanda bir heykeltıraş, ressam, hipnoz uzmanı olduğunu pek bilmez.

Tükenmez kalem fikrinin patentini ilk kez 1888’de Amerikalı John J. Loud aldıysa da, uygun bir mürekkep haznesi tasarlayamadığından fikrini gerçekleştirememişti. Bunu benzer başka patentler izledi ama kullanışlı ilk tükenmez kalemi 1945’te Laszlo Biro üretmeyi başardı. Tükenmez kalem fikri yeni olmasa da, Biro’nun getirdiği yenilik mevcut fikri hayata geçirecek yöntem oldu.

Aynı zamanda başarılı bir ressam da olan Lâszlo genç yaşlarında gazeteciliğe merak salmış ve (Hongrie Magyarorszâg), gazetesinin editörlüğünü yapmıştır. Ancak bu gazete kapanınca “Elötte” gazetesinde çalışmaya başlamıştır. Bir gazeteci olarak sürekli olarak dolma kalem kullanmanın zorlukları ile haşır neşir olan Biro, bu kalemin yerine geçebilecek daha kullanışlı bir kalemin nasıl olabileceğini düşünmeye başlamıştır.

1930’larda bir kültür dergisinin editörlüğünü yapmaya başladığı sırada işi gereği gazete basımında kullanılan dönen silindir şeklinde düzeneğin nasıl kesintisiz olarak mürekkebi kağıda uygulayabildiğini, bu tipteki mürekkebin çok çabuk kuruduğunu ve kağıda bulaşma ve lekelenme yapmadığını fark eden Biro, bunun, içi mürekkep dolu bir tüpün ucuna yerleştirilecek bilye ile bir kalem şeklinde uyarlanabileceğini düşünmüştü.

Böylelikle mürekkep kesintisiz olarak kağıda tatbik edilebilecekti Ancak elbette bu ilk fikrin kafasında belirmesi ile bugün anladığımız anlamda bir tükenmez kalemin geliştirilerek birden bire piyasada tutulması arasında yıllar süren denemeler yapmıştır.

Lâszlo aynı mürekkebi dolma kalemde kullanmayı denedi ama mürekkep çok koyu kıvamlı olduğu için dolma kalemin ucuna akması mümkün olmadı. Yani kullanışlı bir tükenmez kalem yapmayı başaramadı. Bunun üzerine Lâszlo, kimyager kardeşi Georg ile birlikte çalışarak, kolay kuruyan mürekkebi formüle edebilmiş ve böylelikle bu iki unsuru birleştirerek bu kullanışlı icadı ortaya çıkarabilmiştir.

Lâszlo Biro bir soketin ucunda serbestçe dönen minik bir bilyeden oluşan yeni bir kalem ucu geliştirdi. Bu kalemin ucundaki bu bilye bir tarafta bulunan kartujdan aldığı mürekkebi kendi etrafında dönerek öbür taraftan kağıda akıtıyordu. Biro 1938 yılında Paris’te bu icadının patentini aldı. Çoğu icatta olduğu gibi bu icadın tutulması da doğru zamanda ortaya çıkmış olması ile bağlantılıdır.

2. Dünya Savaşı’nın başında Lâszlo Biro ve erkek kardeşi Georg, aileleri için endişe duyarak ülkelerinden ayrılıp önce Paris’e ardından da 1940’ta Arjantin’e kaçmışlardı. İki kardeş, tükenmez kalem üzerinde çalışmalarına burada bağımsız olarak yeniden başlayıp geliştirmişler, ardından 1943 yılında iki kardeş tamamen Arjantin’e yerleşmişlerdir.

10 Haziran 1943’te Arjantin’de tükenmez kalemleri için yeniden patent alan kardeşler, üretimini yaptıkları ilk kalemleri 1945’de (Eterpen), adı altında büyük miktarlarda piyasaya sürerek satmayı başarmışlardır. Kardeşler Arjantin’de Biro Pens of Argentina Arjantin Bir Kalemleri’ni kurmuşlardır.

Biliyor muydunuz? Lâszlo Biro Yugoslavya’ya tatile gittiğinde kendisi gibi orada tatilde olan Arjantin Devlet Başkanı Justo ile tanıştı. Buluştan çok etkilenen Devlet Başkanı Justo, bir Macar olan Biro’ya Arjantin’de yaşamasını teklif etti. 2. Dünya Savaşı’nın çıkması üzerine Lâszlo Biro bu teklifi kabul ederek ailesiyle birlikte Arjantin’e yerleşecekti.

IL Dünya Savaşı’nda yüksek irtifada uçan savaş uçaklarında kullanılamayan mürekkepli kalemlerle yaşanan sorunlar nedeniyle o dönem Biro’nun bu buluşu yüksek sayıda sipariş almıştır ve seri üretime geçerek tutunmayı başarmıştır.1943 yazında Lâszlo Biro, Buenos Aires’te Henry Martin adlı bir İngiliz hükümet yetkilisiyle tanışmış, Martin, bu kalemlerin akmayacağı için yüksek irtifalarda Kraliyet Hava Kuvvetleri pilotlarının işine yarayabileceğini düşünmüştür.

Ardından da İngilizler bu yeni dizaynın lisansını alarak Kraliyet Hava Kuvvetleri için üretimine başlamışlar ve bilye uçlu kalemlerin, dolma kalemden çok daha iyi işlev gördüğünü fark etmişlerdir. Henry Martin, Biro’nun icadının İngiltere’de patent hakkını alarak Miles Martin Pen Company’yi kurmuş ve 1944’te ilk bilye uçlu tükenmez kalemleri üretmeye başlamıştır. 1945 yılında Arjantin’in Eterpen şirketi ticari amaçlı ilk tükenmez kalemi o sırada Arjantin’in Buenos Aires şehrinde yaşayan Biro’dan aldığı lisansla üretmiştir.

Biro İngiltere gibi Amerika’da da tükenmez kalemi Eversharp aracılığıyla piyasaya sürmek üzereyken, patent hakkı iyi korunamadığından Amerikalı işadamı Milton Reynolds, Biro’nun icadını taklit etmiş, böylece ABD’nin ilk tükenmez kalemi olan Reynolds Rocket’e 1945’te patent almıştır.

1950’de Fransız Marcel Bich, Biro’dan kâlemin patentini satın almış ve BIC Crystal adıyla kullanılıp atılan ilk tükenmez kalemi yapmıştır. Bu kalem İngiltere’de 1958 yılında piyasaya sürülmüştür. Bu kalem daha sonra BIC firmasının üretimini yaptığı başlıca ürün haline gelmiştir.

Marcel Bich’in bu kalemi yaparken dikkate aldığı en önemli nokta tükenmez kalemin maliyetlerini aşırı düşürmesiydi. 1978 yılında ise Amerikan Gillette Şirketi (eraser mate), olarak bilinen ilk silinebilir tükenmez kalemi icat etmiştir.

Hala İngiltere’de dahil olmak üzere birçok Avrupa ülkesi ile Avustralya ve Yeni Zelanda gibi ülkelerde de tükenmez kalem Biro olarak bilinir. Biro, terimi İngiliz İngilizcesinde her tür tükenmez kalem için kullanılır. Kelime aslen tescilli bir marka ismi olmasına karşın, genel bir isim haline gelmiştir. Ancak bugün bile firma medyayı yakından takip ederek marka ismini küçük harfle kullananları ya da genel bir isim gibi kullananları eleştirerek, marka ismini muhafaza etmeye çalışmaktadır.

Lâszlo Biro 24 Kasım 1985’de Buenos Aires’de hayatını kaybetmiştir.   Öldüğünde 86 yaşında olan Biro’nun icatları arasında ısıya dayanıklı seramik ve yüksek güvenlikli bir kilit de bulunmaktaydı. Biro Arjantin’de saygı duyulan bir şahsiyettir öyle ki Arjantin’de Mucitler Günü onun doğum günü olan 29 Eylül’de kutlanır.