John von Neumann

Son Güncelleme 5 ay önce

John von Neumann, Macar-Amerikalı bir matematikçi, fizikçi, mucit, bilgisayar bilimcisi ve polimad idi. Budapeşte’de Yahudi bir ailede doğmuş olmasına rağmen Nazi iktidarının yükselişinden nedeniyle kalıcı olarak Amerika’ya geçti. Orada Princeton Üniversitesi’nde matematik öğretmeye başladı ancak başta öğrencileri hızına ayak uydurmayı zor bulduğu için profesör olarak başarılı olamadı. Daha sonra, Princeton Üniversitesi ile yakın işbirliği içinde bulunan İleri Araştırmalar Enstitüsünde öğretmenlik dışı bir göreve başladı. İki evlilik yaan John’un ismi ay yüzeyinde yer alan bir kratere de verilmiştir.

John von Neumann ve Erken Yaşamı

John von Neumann 28 Aralık 1903’te Budapeşte’de varlıklı bir ailedee Neumann János Lajos olarak doğdu. Babası Miksa Neumann bir bankacıydı. Annesi Kann Margit müreffeh bir tüccar ailesinden geliyordu. İki küçük kardeşe sahipti: Michael ve Nicholas

John von Neumann dahi olarak doğmuş, altı yaşından itibaren çok haneli sayıları zihinsel olarak bölebilir ve çarpabilirdi ve sekiz yaşına kadar diferansiyel ve integral hesabı öğrenmişti. Ayrıca, bir mürebbiye ile evde eğitim görürken Macarca, İngilizce, Fransızca, Almanca ve İtalyanca dersleri de almıştı.

1911’de John von Neumann, Fasori Evangélikus Gimnázium’a (Budapeşte’de bir protestan lisesi) kabul edildi. Burada onun matematiksel yeteneği hocası tarafından hızla görüldü. Babası, yaşına uygun notlarda okuduğunu ısrarla vurguladığından, kendisine yeteneğini sergilediği alanlarda yetiştirmek üzere ek özel eğitimler düzenlendi.

Matematik eğitimi almak istediği halde babası daha iyi umutları olduğu için onu kimyasal mühendislik okumaya ikna etti. Bu amaçla, 1921’de Berlin Üniversitesi’nde kimya alanında iki yıllık bir ders için kayıt yaptı. Aynı anda Budapeşte Üniversitesi’ne matematik için kayıt yaptırdı ancak derslere katılmadı.

1922’de Budapeşte Üniversitesi’nde yardımcı doçent olan Fekete ile birlikte yazılmış olan ilk makalesi yayınlandı. İkinci makalesi de 1923’de yayınlandı. 1923 yılında iki yıllık dersleri bitirip kimya mühendisliği eğitimine devam etmek için Eidgenössische Technische Hochschule Zürich (ETH Zürih – İsviçre Federal Teknoloji Endüstrisi) okuluna kayıt yaptırdı.Bundan sonra ETH Zürih’te kimya mühendisliği eğitimi ile birlikte Budapeşte Pázmány Péter Üniversitesi’nde matematik alanında doktora çalışmalarına başladı. 1926’da ETH Zurich’ten mezun oldu. Bundan sonra Pázmány Péter’den doktorasını aldı. Tezini, Cantor’un belirlediği teorinin aksiyomatikleştirilmesi üzerine yaptı.

Neumann daha sonra Göttingen Üniversitesine katılarak Rockefeller Vakfı’ndan bir hibe üzerine David Hilbert yönetiminde matematik eğitimi aldı. 13 Aralık 1927’de habilitasyonunu (Bazı Avrupa ve Asya üniversitelerinde en yüksek seviyeli akademik sınav) tamamladı. O zamana kadar on iki büyük matematik makalesi yayınlamıştı.

John von Neumann ve Avrupa Kariyeri

1928’de Neumann kariyerine Berlin Üniversitesi’nde bir profesör olarak başlamıştı. Aynı yıl oyun teorisi alanında önemli bir makale olan ‘ZurTheorie der Gesellschaftsspiele’ (Oyun Teorisi Üzerine) yayınlandı.

Başından beri Hilbert ile çalışmaya devam etti. Çalışmanın ilk büyük kitabı olan ‘Kuantum Mekaniğinin Matematik Temelleri’ (The Mathematical Foundations of Quantum Mechanics) ile sonuçlandı; Ancak, daha sonra 1932’de yayınlandı.

1929 yılında Neumann, özel profesör olarak Hamburg Üniversitesine geçti, çünkü görev süresince profesör olabilmek için daha iyi bir imkan sunuyordu. Bununla birlikte, uzun süre orada olmamıştı.

Ekim 1929’da, New Jersey, ABD’deki Princeton Üniversitesi’nde kuantum teorisi üzerine ders vermeye davet edildi. Teklifi kabul etti; ancak evlenmek için meşgul olduğu için, ilk önce töreni tamamlamak için Budapeşte’ye gitti ve daha sonra eşiyle birlikte ABD’ye taşındı.

John von Neumann ve ABD Kariyeri

1930’da, Neumann Princeton Üniversitesi’nde misafir öğretim görevlisi oldu. Burada bir süre Kuantum Fenomeni üzerinde çalışmaya başladı. Bitirmek neredeyse on yıl sürdü ve şimdi ‘von Neumann Cebirleri’ olarak biliniyor.

1931’de tam profesör olarak atandı. Artık ergodik teoriye temel katkıda bulunduğu bir dizi makale yazmaya başladı.
Bununla birlikte, matematik profesörü olarak, öğrenciler arasında çok popüler değildi. Bunun nedeni ise çok hızlı olması ve öğrencilerin onun hızına yetişememesiydi.

Buna karşın, fizikteki karmaşık fikirleri çok daha kolay bir şekilde iletebildi. Bir konuşmadan sonra, öğrencileri her zaman sorunun aslında çok basit olduğunu söylüyorlardı.

1933’te, Princeton’da  Institute of Advance Study kuruldu. Neumann, enstitüde Matematikte altı Profesörden biri oldu. Aynı yıl, aynı zamanda ‘Annals of Mathematics’ in ortak editörü oldu.

1933’e kadar her yaz Almanya’ya döndü ve akademik görevini sürdürdü. Bununla birlikte, Nazilerin Almanya’da yükselişi ile istifa etmenin akıllıca olacağını düşündü ve Princeton’a kalıcı olarak geçiş yaptı.

1935’te Compositio Mathematica’nın editörlüğünü kazandı. Aynı zamanda, Annals of Mathematics’in eş-editörü olarak çalıştı ve ölümüne kadar bu iki görevi sürdürdü.

1937’de Amerika Birleşik Devletleri vatandaşlığına geçti. Bu arada, ismini John olarak yazdı ve von Neumann’ı Alman soyluluğunun bir işareti olarak ekledi.

1937-1939 yılları arasında von Neumann, Latitude Teorisi üzerine yoğunlaştı.

John von Neumann ve 2. Dünya Savaşı

2. Dünya Savaşı patlak verdiğinde John von Neumann orduya yazılmak istedi ancak yaşı nedeniyle reddedildi. Bunun yerine matematiksel dehası sayesinde askeri projelerde danışman olarak görev aldı. 1943 sonlarında Manhattan Projesi’ne (2. Dünya Savaşı’nda nükleer silah üretmek için başlatılan bir proje) davet edildi.

Neumann, Manhattan’da ağırlıklı olarak, Nagasaki’ye düşen nükleer bomba olan ‘Fat Man’ ın plütonyum çekirdeğini sıkıştırabilen patlayıcı mercekler üzerinde çalıştı. O sadece konsepti sunmakla kalmadı, aynı zamanda tasarımına katkıda bulundu.

Ayrıca, bomba patlamasının etkisiyle ilgili hesaplamaları (örneğin patlamanın tahmini boyutu, beklenen ölüm sayıları, bombanın maksimum etki için gösterilmesi gereken mesafe) da denetledi.

John von Neumann ve Savaş Sonrası

Savaş sonrası dönemde Neumann hem hükümete hem de sanayiye danışman olarak çalışmaya başladı. Aslında, savaşı bitmeden bile bu işe başladı. Örneğin 1944 yılında ABD Ordusu ile birlikte çalışarak kablolu ENIAC bilgisayarının gelişimine katkıda bulundu.

Daha sonra, ABD Hava Kuvvetleri için nükleer strateji planlamakla görevli bir düşünce kuruluşu olan RAND Corporation’a danışman olarak çalıştı. Burada hidrojen bombalarının yapımını destekledi. 1950 yıllarında Sovyetler Birliği’nin nükleer kapasitesini yok etmek için nükleer saldırıyı savundu.

1954 yılında Neumann Atom Enerjisi Komisyonu üyeliğine seçildi. 1956 yılına kadar bu kapasitede görev yaptı. Bu dönemde Başkan Dwight D. Eisenhower’ın yönetimi için nükleer caydırma politikası geliştirmeye çalıştı.

John von Neumann ve Aldığı Ödüller

John von Neumann birçok ödül aldı. Ancak aldığı ödüller arasında en önemlileri şunlardır:

• Bôcher Memorial Prize (1938)
• Navy Distinguished Civilian Service Award (1946)
• Medal for Merit (1946)
• Medal of Freedom (1956)
• Enrico Fermi Award (1956)

John von Neumann ve Kişisel Yaşamı

1 Ocak 1930’da von Neumann, Budapeşte Üniversitesi’nde ekonomi okudu Mariette Kövesi ile evlendi. Bundan kısa süre sonra, tek çocuğu olan Marina von Neumann Whitman doğduğu ABD’ye taşındılar. Çift 1937’de boşandı.

Marina sonra ekonomist oldu. Michigan Üniversitesi’nden Ross School of Business’ın yanı sıra The Gerald R. Ford Kamu Politikaları Okulu’nda da İşletme ve Kamu Politikası Profesörü olarak görev yapmaktadır.

Ekim 1938’de von Neumann, bir bilim insanı olan Klara Dan ile evlendi ve öncü bir bilgisayar programcısı oldu. Çiftin hiç çocuğu olmadı. 1957’de ölümüne kadar evli kaldılar.

1955 yılında von Neumann’a kanser teşhisi kondu ve sağlığı çok hızlı bozuldu. Buna rağmen, çalışmaya devam etti ve 1956’da James Newman’ın ‘The World of Mathematics’ için yazdığı bir makalede, uygulamalı matematiğini savundu.

Son günlerinde, askeri sırları açığa vurabileceğinden korkarak askeri güvence altına alındı. 8 Şubat 1957’de Washington DC’deki Walter Reed Ordu Tıp Merkezinde öldü.

Von Neumann adını verdiği sayısız matematik formüller dışında, mirası onun şerefine yerleştirilen bir dizi ödül ve dersle ilerletiliyor.

Ay’da yer alan bir kratere Von Neumann ismi verildi.

2005 yılında ABD Posta Servisi tarafından çıkarılan 37 sentlik kendinden yapışkanlı ABD posta pulunda tasvir edildi.